Hukukta Resen Ne Demek? Resen Anlamı ve Hukuktaki Yeri

Hukukta Resen Ne Demek?

Hukuk dilinde sıkça karşılaşılan resen terimi, bir olay ya da durumu taraflardan herhangi birinin başvurusuna ihtiyaç duyulmaksızın, ilgili yargı makamının kendi takdirine dayanarak gündeme alması anlamına gelir. Türk hukuk uygulamalarında, resen değerlendirme ya da resen karar oluşturma gibi kalıplarla kullanılmaktadır. Bu tür uygulamalar, yargı organlarının veya yetkili birimlerin, olayın tüm yönleriyle anlaşılması ve adil bir karar verilebilmesi için gerekli gördükleri hallerde başvurdukları bir yöntemdir.
Resen sözcüğü, Türk hukuk terimlerine Arapçadan geçmiştir. Bu kelimenin kökü olan “reşeha”, kendi kendine, yani dış bir talep ya da müdahale olmaksızın hareket etmek, bir eylemi kendiliğinden gerçekleştirmek anlamını taşır.

Dolayısıyla, hukuk alanında en deneyimli bürolardan olan Çözüm Hukuk adresi olarak, hazırlamış olduğumuz bu yazıda resen nedir? konusunda kapsamlı bir bilgi sağlamayı amaçlamaktayız.

Resen Atama Ne Demek?

Kamu personel hukukunda yer alan resen atama kavramı, çalışan kişinin isteği olmaksızın, kamu idaresinin (örneğin bakanlık ya da ilgili kurumun) hizmetin gerekliliğini ya da personel ihtiyacını göz önünde bulundurarak görev yerinde değişiklik yapmasıdır. Bu tür atamalar, personelin rızası aranmadan ve kurumun doğrudan kararıyla gerçekleştirilir. Atamaların şekli, dayanakları ve uygulanış biçimi, ilgili kamu kuruluşlarının kendi iç yönetmeliklerinde belirlenmiş esaslara göre düzenlenir.

Resen Araştırma İlkesi Nedir?

Resen araştırma ilkesi, hâkimin tarafların iddia ve taleplerine bağlı kalmaksızın maddi gerçeği ortaya çıkarmak amacıyla kendiliğinden delil toplayabilmesine olanak tanıyan usul hukukuna özgü bir ilkedir. Bu ilke, özellikle kamu düzenini ilgilendiren davalarda devreye girer.

Türk Medeni Usul Hukuku’nda kural olarak, hâkim tarafların sunduklarıyla bağlıdır. Ancak nafaka, velayet, soybağı gibi konularda mahkeme, delil sunulmamış olsa dahi re’sen inceleme yapabilir. Bu durum, çocuğun üstün yararı gibi anayasal ilkelerle doğrudan ilişkilidir. Hâkim, gerekli gördüğü hallerde tanık dinleyebilir, bilirkişi atayabilir ya da tarafların beyan etmediği belgeleri isteme yetkisine sahiptir. Bu da tarafların pasifliğinin adaletin tecellisine engel olmamasını sağlar.

Resen araştırma ilkesi, yargının sadece pasif bir hakem olmadığını; gerekli durumlarda aktif müdahale yetkisine sahip olduğunu gösterir.

Resen Karar Verme Ne Demek?

Resen karar verme, mahkemenin taraflardan herhangi bir talep olmadan, kendi takdiriyle karar verebilmesi anlamına gelir.

Mahkeme, dava sırasında sunduğu delil veya ifadelere dayanarak, tarafların istemediği bir konuda da karar alabilir. Bu durum, özellikle çocuk hakları, kamu düzeni ve anayasal değerlerle ilgili konularda sıklıkla uygulanır. Örneğin bir boşanma davasında, taraflar çocuğun velayeti konusunda anlaşmış olsa bile, hâkim çocuğun üstün yararı gereği bu anlaşmaya aykırı bir karar verebilir. Benzer şekilde, bir hak kaybı ya da yasa ihlali tespit edilirse, taleple bağlı kalınmaksızın mahkeme müdahale edebilir.

Resen Emeklilik Ne Demek?

Resen emeklilik, çalışan kişinin isteği olup olmadığına bakılmaksızın, bağlı bulunduğu kamu kurumu tarafından zorunlu olarak uygulanan emekliliğe sevk işlemidir. Örneğin, 30 yıl fiili hizmet süresini tamamlayan bir kamu görevlisi, kurumun gerekli görmesi durumunda, tayin yetkisini elinde bulunduran makam tarafından resen emekliye ayrılabilir.

Buna ek olarak, yaş haddine ilişkin düzenlemeler kapsamında ya da 61 yaşını doldurmuş olan çalışanlar, talepleri doğrultusunda veya doğrudan kurum inisiyatifiyle emekli edilebilirler. Ayrıca, ahlak kurallarına aykırı davranışlar, yetersizlik ya da disiplin gibi nedenlerle sicili olumsuz değerlendirilen personel de yine resen emekliye sevk edilebilir. Bu durumda, eğer kişinin fiili hizmet süresi en az 25 yıl ve yaşı 61 olmuşsa, emekli aylığı bağlanır. Aksi takdirde kişiye toplu ödeme yapılması öngörülür.

Resen Terk Ne Demek?

Vergi Usul Kanunu’nun 160. maddesine göre, ticari faaliyetini sona erdiren mükelleflerin bu durumu ilgili vergi dairesine bildirmeleri zorunludur. Ancak iş bırakma bildirimi yapılmadığı durumlarda, aynı kanunun 160. maddesinde öngörülen belirli koşulların gerçekleşmesi halinde, mükellefiyet kaydı idarenin kendi kararıyla, yani resen sona erdirilebilir. Bu bağlamda resen terk, vergi dairesinin, mükellefin yükümlülüğünü tek taraflı olarak sonlandırması anlamına gelir.

İlgili maddede, mükellefin faaliyetini fiilen durdurduğuna dair çeşitli ölçütler sıralanmıştır. Bunlar arasında; işletmenin kapandığının tespit edilmesi, vergi dairesince yapılan araştırmalar sonucunda mükellefin bilinen adreslerinde bulunamaması, farklı bir adreste faaliyette bulunduğuna dair bilgi edinilememesi, sahte belge düzenleme amacıyla herhangi bir ekonomik faaliyette bulunmadan mükellefiyet tesis ettirildiğinin tespit edilmesi, ve nihayetinde yapılan denetimler sonucunda kaydın devamını gerektirecek bir durumun bulunmadığının anlaşılması yer almaktadır. Bu şartlar sağlandığında, vergi idaresi mükellefiyet ilişkisini resen ortadan kaldırır.

Uygulamada sık karşılaşılan bir diğer durum ise; şirket yöneticilerinin görev sürelerinin dolmasına rağmen yeni yönetimin belirlenmemesi, genel kurulun toplanmaması, şirket kayıtlarının tutulmaması ve firmanın merkez adresinin fiilen terk edilmiş olmasıdır. Bu gibi hallerde ticari faaliyetin sona erdiği açıkça ortada olsa da, birçok mükellef bu durumu resmi olarak vergi dairesine bildirmez. Bu nedenle ticaret sicilinden silinme işlemi başlatılamaz ve resen terk süreci idare tarafından işletilir.

İlginizi çekebilir: İnfaz Hesaplama

Resen Dava Açma Ne Demek?

“Resen dava açma” ifadesi, hukuki terim olarak, bir mahkemenin veya yetkili makamın, tarafların herhangi bir talebi, başvurusu veya şikayeti olmaksızın, kendi yetkisi ve inisiyatifiyle kendiliğinden dava açması veya işlem başlatması anlamına gelir. Yani, dava açılması için taraflardan herhangi bir isteğin gelmesi gerekmez; mahkeme veya savcılık kanunun verdiği yetkiye dayanarak resen harekete geçer.

Aynı zamanda hukukta “resen” kelimesi, “kendiliğinden, herhangi bir başvuruya gerek olmadan yapılan işlem” anlamına gelir. Resen dava açma da bu kapsamda, yetkili makamın kendi iradesiyle, tarafların talebi olmadan dava açmasıdır.

Örneğin, bazı suçlarda savcılık, mağdurun şikayeti olmasa bile kamu düzenini korumak amacıyla resen soruşturma başlatabilir ve dava açabilir. Benzer şekilde, mahkeme de tarafların talebi olmadan hukuka aykırı bir durum tespit ettiğinde resen dava açabilir veya resen karar verebilir.

Resen İşlem Ne Demek?

Resen işlem ifadesi de aynı şekilde, hukuki ve idari bağlamda, yetkili makamların (mahkeme, savcılık, idari kurum vb.) herhangi bir talep, başvuru veya isteğe bağlı olmaksızın, kendi inisiyatifleriyle, kanunun verdiği yetkiye dayanarak kendiliğinden yaptıkları işlemi ifade eder.

Resen Soruşturma Nedir?

Resen soruşturma, yetkili bir merciin ya da kamu kurumunun, herhangi bir kişi ya da tarafın şikâyeti ya da başvurusu olmadan, kendi inisiyatifiyle bir olay veya durumu inceleme sürecini başlatmasıdır. Bu tür bir soruşturmada, dışardan gelen bir başvuruya gerek kalmaksızın, yetkili makamlar doğrudan harekete geçerek olayı araştırabilir. Kısacası, ilgililerin şikâyetçi olmamasına rağmen, kamu otoritesi önemli gördüğü bir konuda kendiliğinden soruşturma başlatma yetkisine sahiptir. Resen soruşturma, özellikle kamu düzeninin korunması veya kamu yararının sağlanması gibi durumlarda devreye girer.

İlginizi çekebilir: Rızai Taksim Nedir? Sözleşmesi Nasıl Yapılır?

Resen Tahliye Ne Demek?

Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 103. maddesi çerçevesinde, Cumhuriyet savcısı gerekli gördüğü hallerde, hakkında tutuklama kararı bulunan şüphelinin adlî kontrolle serbest bırakılmasını sulh ceza hâkiminden talep edebilir. Aynı başvuruyu, şüpheli veya müdafii de yapabilir.
Ancak maddenin ikinci fıkrasına göre, soruşturma aşamasında Cumhuriyet savcısı, tutuklama veya adlî kontrol tedbirlerinin artık gereksiz olduğuna kanaat getirirse, şüpheliyi resen serbest bırakma yetkisine sahiptir. Bu durumda ayrıca hâkim kararı alınmasına gerek yoktur.
Ayrıca, Cumhuriyet savcısı tarafından “kovuşturmaya yer olmadığı” yönünde bir karar verilmesi halinde, şüpheli doğrudan serbest kalır.
Birinci fıkradaki düzenleme, tutukluluğun adlî kontrole çevrilmesini hâkimin onayına bağlarken; ikinci fıkra, savcının soruşturma sürecinde bizzat resen tahliye kararı verebileceğini öngörmektedir.

Resem İşlem Hangi Durumlarda Uygulanır?

Bazı durumlarda, kişilerin başvurusu ya da talebi olmaksızın, doğrudan yetkili kurum veya merciler tarafından işlem yapılmasına resen işlem denir. Aşağıda bu tür durumlara örnekler verilmiştir:

• Hukuki yargılamalarda, hâkim, delillerin eksik olduğunu veya araştırmanın yetersiz kaldığını düşünürse resen araştırma yapabilir.
• Boşanma davalarında, çocuğun velayeti hakkında taraflar talepte bulunmasa dahi, hâkim çocuğun yararını gözeterek resen karar verebilir.
• Kamu kurumları, tespit ettikleri usulsüzlükler karşısında herhangi bir bildirim almadan resen idari yaptırım uygulayabilir.
• Vergi idaresi, beyan edilen bilgilerde hata veya usulsüzlük fark ettiğinde, ilgili kaydı resen düzeltme yetkisine sahiptir.

Bu tür işlemlerde, yetkili merciler kendi değerlendirmeleri doğrultusunda harekete geçer; herhangi bir kişi ya da tarafın başvurusu zorunlu değildir.

Resen İşleme İtiraz Mümkün Mü?

Resen işleme karşı itiraz etmek mümkündür. Resen işlem, resmi makamların kendi inisiyatifiyle yaptığı işlemler olsa da, bu işlemlere karşı ilgili kişiler yasal yollarla itiraz edebilir ve işlemin hukuka uygunluğunun incelenmesini talep edebilir. Resen yapılan işlemler keyfi olmamalı, kanunlara ve hukuki güvenlik ilkelerine uygun olmalıdır; aksi halde yargı yoluyla iptal edilebilir. İtiraz usulü ve süresi, ilgili mevzuata göre değişiklik gösterebilir ancak genel olarak itiraz dilekçesi veya beyanı ile başvurulabilmek mümkündür. Böylece, resen yapılan işlemler karşısında hakların korunması sağlanır.

Resen İşleme Karşı Yargı Denetimi Nasıl Olur?

Resen işlem, yetkili makamların başvuru olmadan yaptığı işlemdir; ancak bu işlemler yargı denetimine açıktır.

İlgili kişi, resen yapılan işleme karşı öncelikle idareye itiraz edebilir. Bu aşamada kurum işlemini geri alabilir, düzeltebilir veya gerekçeli bir ret verebilir. Ret verilirse kişi, 60 gün içinde idare mahkemesine dava açma hakkına sahiptir.

Özellikle resen emeklilik, resen silme, resen düzeltme gibi işlemler sonrası kişiler çoğu zaman mağduriyet yaşayabilir. Bu nedenle, yargı yolu işlemlerin hukuka uygunluğunu denetler. Hatalı yapılan işlemler iptal edilir.

Yargı denetimi, idarenin keyfi işlem yapmasının önüne geçer ve hak arama özgürlüğünü güvence altına alır. Bu nedenle, her resen işlem gerekçeli olmalı, ilgilisine bildirilmeli ve itiraz yolları açık tutulmalıdır.