Trafik Kazalarında Zamanaşımı Ve Sorumluluk

Ülkemizde ölüm ve yaralanma ile sonuçlanan kazaların başında trafik kazaları gelmektedir; buna rağmen hak aramada en önemli unsurlardan biri olan zamanaşımı süreleri, Yasanın açık hükmüne rağmen yeterince bilinmemekte ve genellikle iki yıl sanılmakta, uzamış ceza zamanaşımı süreleri göz ardı edilmektedir. Bu nedenle, detaylara girmeden önce zamanaşımı süreleri hakkında kısa bir açıklama yapmanın faydalı olacağı düşünülmüştür.

Trafik Kazalarında Zamanaşımı Süreleri Kanun Maddeleri

1. 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nun “zamanaşımı” başlıklı 109. maddesinin 1. fıkrasında 2 yıllık zamanaşımı süresi belirtilmişse de, bu süre yalnızca araç hasarları gibi çok özel durumlar dışında geçerlidir. Ölüm ve yaralanma hallerinde 109. maddenin 2. fıkrasındaki uzamış (ceza) zamanaşımı süreleri, sürücü, işleten, girişimci, sigortacı ayrımı yapılmaksızın tüm sorumlulara uygulanır. Bunun nedenleri şunlardır:
   • Ölüm ve yaralanma ile sonuçlanan kazalar cezai eylemler olarak değerlendirilir; kusurlu sürücüye ceza hükümleri uygulanır.
   • 2918 sayılı Yasanın 85/Son maddesine göre, işleten (araç sahibi, girişimci vb.) sürücünün kusurundan “kendi kusuru gibi” sorumludur.
   • Yasanın 91. maddesine göre sigortacı, işletenin sorumluluğunu belirli bir limite kadar üstlenmiştir. Bu nedenle, tüm sorumlular için Yasanın 109/2. maddesindeki uzamış (ceza) zamanaşımı süreleri geçerlidir.
2. Uzamış (ceza) zamanaşımı süreleri, 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nun “zamanaşımı” başlıklı 109. maddesinin 2. fıkrasının atıfıyla belirlenir:
   • Eski 765 sayılı Türk Ceza Yasası’nın yürürlükte olduğu dönemde, Yasanın 102. maddesine göre uzamış ceza zamanaşımı süreleri, bir ölü veya yaralı varsa 5 yıl, birden fazla ölü veya bir ölü ile bir veya daha fazla yaralı varsa 10 yıl olarak uygulanmıştır.
   • 5237 sayılı Türk Ceza Yasası’nın 01.06.2005 tarihinde yürürlüğe girmesiyle, Yasanın 66. maddesine göre uzamış ceza zamanaşımı süreleri, bir veya birden fazla ölü varsa 15 yıl (m.85, 66/d), bir veya birden fazla yaralı varsa 8 yıl (m.89, 66/e) olmuştur. Ancak ölümlerle birlikte yaralılar da varsa, kazaya neden olan kişiye uygulanacak cezanın üst sınırı beş yıldan fazla olduğundan, aynı olayda ölen veya yaralanan herkes için dava zamanaşımı 15 yıldır.

Trafik Kazaları

1- Tanım 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nun 3. maddesinde trafik kazası, “karayolu üzerinde hareket halinde olan bir veya birden fazla aracın karıştığı, ölüm, yaralanma ve maddi zararla sonuçlanmış olay” olarak tanımlanmıştır.

Daha geniş bir tanıma göre: “Karayolunda insan, hayvan ve yük taşımaya yarayan motorlu, motorsuz ve özel amaçlı taşıtlar ile iş makineleri ve lastik tekerlekli traktörlerin karıştığı, ölüm, yaralanma ve maddi zararla sonuçlanan kazalar trafik kazasıdır.”

Bir olayın Yasada “trafik kazası” sayılabilmesi için şu koşullar gereklidir:

• Kaza, karayolu üzerinde meydana gelmiş olmalıdır.
• Olayda hareket halinde olan bir veya birden fazla araç karışmış olmalıdır.
• Olay sonunda ölüm, yaralanma veya maddi zarar oluşmuş olmalıdır.
• Olay ile ölüm, yaralanma veya maddi zarar arasında “nedensellik bağı” kurulabilmelidir.

2- Oluş Biçimlerine Göre Trafik Kazası Türleri Trafik kazaları şu şekillerde gerçekleşebilir:

• İki veya daha fazla aracın çarpışması.
• Çarpışan araçların ardı sıra başka araçların karışmasıyla zincirleme kaza.
• Sürücü hatası sonucu tek yanlı kaza.
• Tek yanlı, ancak yol kusurlarının da etkili olduğu kaza.
• Motorlu aracın yayalara çarpması.
• Motorlu aracın taşıdığı yolculara zarar vermesi.
• Motorlu aracın hayvanlara, nesnelere veya tesislere çarpması.
• Aracın düzenli bakımının yapılmamasından kaynaklanan teknik arıza.
• Aracın imalat hatasından kaynaklanan teknik arıza.
• Demiryolu geçidinde tren ile kara motorlu aracın çarpışması.
• Karşı konulmaz doğa olayı (mücbir sebep) nedeniyle kaza.

3- Uygulanan Yasalara Göre Trafik Kazası Türleri Olay, 2918 sayılı Karayolları Trafik Kanunu’nda tanımlanan “trafik kazası” şeklinde gerçekleşse de, aynı zamanda iş kazası sayılıyor veya yolcu ve yük taşıyanın sorumluluğunu gerektiriyorsa, uygulanacak yasa hükümlerine göre trafik kazaları üçe ayrılır:

• Olağan trafik kazaları (2918 sayılı KTK).
• Trafik-iş kazaları (2918 sayılı KTK, 4857 sayılı İş Kanunu, Sosyal Güvenlik Yasaları).
• Yolcu ve yük taşıma kazaları (2918 sayılı KTK, 4925 sayılı Karayolu Taşıma Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu’nun taşıma ile ilgili hükümleri). Tüm bu kaza türlerinde Borçlar Kanunu’nun ilgili hükümleri ve eylemin suç niteliği taşıması durumunda Türk Ceza Kanunu hükümleri uygulanır.

Trafik Kazası Nedeniyle Dava Türleri

1- Ölüm Nedeniyle Maddi ve Manevi Tazminat (BK m.45, 47) Trafik kazasında ölen kişinin desteğinden yoksun kalanlar, mirasçılık aranmaksızın, kaza sorumlularından (işleten, sürücü, sigortacı) maddi ve manevi tazminat (BK m.45/2), cenaze giderleri ve ölüm hemen gerçekleşmemişse kaza gününden ölüm gününe kadar hastane, yol giderleri ile kazanç kayıplarını (BK m.45/1) talep edebilir.

2- Bedensel Zarar Nedeniyle Maddi ve Manevi Tazminat (BK m.46, 47) Trafik kazasında yaralanan kişilerin bedensel zararları şunlardır:

• Kalıcı sakatlık (sürekli kısmi veya tam iş göremezlik).
• Geçici iş göremezlik.
• Kalıcı veya geçici ruhsal bozukluk.
• Mevzuattaki eksiklik nedeniyle sakatlık oranı verilemeyen estetik zararlar.

Bedensel zararlar nedeniyle açılacak tazminat davalarında talep kalemleri:

• Kalıcı sakatlık sonucu kazanç kaybı ve efor kaybı nedeniyle maddi ve manevi tazminat.
• İleri derecede sakatlıkta yaşam boyu bakım giderleri.
• Geçici iş göremezlikte kazanç kaybı veya iyileşme süresince bakım masrafları.
• Tedavi, ameliyat ve iyileşme süresince yapılan harcamalar (yol, yeme-içme, barınma).

Borçlar Kanunu 46. maddesi 1. fıkrası, zarar görene “bütün masrafları” isteme hakkı tanır; bu, iyileşme ve sakatlığın önlenmesi için yapılan veya yapılacak tüm harcamaları kapsar. BK 46. maddesi, ruhsal bütünlüğün zarar görmesi hallerinde de uygulanır; bedensel zarar olmasa bile ruhsal sarsıntı maddi ve manevi tazminat gerektirebilir.

3- Kaza Geçiren Kişinin Yakınlarının Maddi ve Manevi Zararları Kaza geçiren kişinin anne, baba, eş, çocuk, kardeş gibi yakınlarının olay nedeniyle ruhsal sarsıntı, kalp krizi gibi rahatsızlıklar geçirmesi maddi ve manevi tazminat konusu olabilir. Örneğin, çocuğunun feci şekilde yaralandığını gören annenin ruhsal dengesinin bozulması, haksız eylem ile zarar arasında nedensellik bağı nedeniyle tazminat haklı kılar. Yaralanan oğlundan dolayı ruh sağlığı bozulan baba, tedavi giderleri ve kazanç kayıplarını da talep edebilir.

4- Araç ve Eşya Hasarı Nedeniyle Tazminat Trafik kazasında aracı hasarlanan veya araçtaki eşyaları zarar gören kişi, kusursuzluğu veya karşı tarafın kusuru oranında maddi zararlarını talep edebilir. Böyle bir davada zamanaşımı süresi KTK 109/1’e göre 2 yıl olsa da, aynı kazada ölüm veya bedensel zarar varsa, zararın bütünlüğü ilkesi gereği 109/2’deki uzamış zamanaşımı süreleri araç ve eşya hasarı için de geçerlidir.

Trafik Kazalarından Sorumlu Olanlar

1- İşletenler Motorlu araç işletenler, 2918 sayılı KTK’nun iki ayrı maddesinde tanımlanmıştır.

• Tanım (KTK m.3): İşleten, araç sahibi, mülkiyeti muhafaza kaydıyla satışta alıcı, uzun süreli kiralama, ariyet veya rehin gibi hallerde kiracı, ariyet veya rehin alan kişidir. Ancak, başka birinin aracı kendi hesabına ve riskine işlettiği veya fiili tasarrufu olduğu ispatlanırsa bu kişi işleten sayılır.
• Hukuki Sorumluluk (KTK m.85/1): Bir motorlu aracın işletilmesi ölüm, yaralanma veya zarara neden olursa, aracın bir teşebbüs adına işletilmesi halinde işleten ve teşebbüs sahibi ortaklaşa sorumludur. Bu, “tehlike sorumluluğu”dur.
• Kusur Sorumluluğu (KTK m.85/Son): İşleten, sürücü ve yardımcıların kusurundan kendi kusuru gibi sorumludur. Bu nedenle uzamış zamanaşımı süreleri araç sahibi, işleten ve işleten sayılanlara uygulanır.
• Sorumlu Türler:
  • Araç sahibi-işleten.
  • Şirket ünvanı altında araç işletenler.
  • Yolcu ve yük taşımada ekonomik yarar sağlayan gerçek/tüzel kişiler.
  • Mülkiyeti muhafaza kaydıyla alıcılar.
  • Uzun süreli kiracılar, ariyet veya rehin alanlar.
• Sorumluluktan Kurtulma (KTK m.86/1): İşleten, kendisinin veya sorumlu tuttuğu kişilerin kusuru olmadan, mücbir sebep veya zarar görenin/üçüncü kişinin ağır kusuru nedeniyle kazanın gerçekleştiğini ispatlarsa sorumluluktan kurtulur.

2- İşleten Gibi Sorumlu Olanlar 2918 sayılı KTK’nun çeşitli maddelerine göre, doğrudan işleten olmasa da dolaylı ilişki içinde olanlar işleten gibi sorumlu tutulur:

• Mesleki Faaliyet Yapanlar (KTK m.104): Araç onarımı, bakımı, alımı-satımı gibi mesleki faaliyetlerde bulunan teşebbüs sahipleri, kendilerine bırakılan araçların zararlarından işleten gibi sorumludur.
• Yarış Düzenleyicileri (KTK m.105): Yarışa katılan veya eşlik eden araçların zararlarından KTK m.85 uyarınca sorumludurlar.
• Devlet ve Kamu Kurumları (KTK m.106): Kamu daireleri, belediyeler ve kamu iktisadi teşebbüsleri, araçlarının zararlarından KTK işleten sorumluluk hükümlerine tabidir.
• Aracı Çalan veya Gasbedenler (KTK m.107): Aracı çalan veya gasbedenler işleten gibi sorumlu tutulur. Sürücünün araç çalınmasını bilmesi veya özenle öğrenmesi halinde ortak sorumluluk doğar. İşleten, çalmada kusurunu ispatlarsa kurtulur; aksi halde rücu hakkına sahiptir.

3- Sürücü ve Yardımcılar

• Sürücü Tanımı (KTK m.3): Karayolunda aracı sevk ve idare eden kişidir. Kusur sorumluluğuna tabidir; teknik arızalardan ancak ihmali varsa sorumludur.
• Yardımcılar: Otobüs personeli gibi yardımcılar nadiren sorumludur; işleten onların kusurundan sorumludur.

Zamanaşımı Süreleri

• Genel Kural (KTK m.109/1): Maddi zararlar (araç/eşya) için 2 yıl.
• Uzamış Ceza Zamanaşımı (KTK m.109/2): Ölüm ve yaralanma için tüm sorumlulara uygulanır:
  • Eski TCK No. 765 (önce 01.06.2005): 1 ölü/yaralı için 5 yıl, çoklu ölü/yaralı için 10 yıl.
  • TCK No. 5237 (01.06.2005 sonrası): 1+ ölü için 15 yıl (m.85/66/d), 1+ yaralı için 8 yıl (m.89/66/e). Ölü+yaralı varsa 15 yıl.
• Rücu Davaları (KTK m.109/4): Tam ödeme ve karşı tarafın belirlenmesinden itibaren 2 yıl.
• Gönüllü Sorumluluk Sigortası (KTK m.100): Zorunlu sigorta ile aynı: 15/8 yıl.
• Zorunlu Karayolu Taşıma Sorumluluk Sigortası (No. 4925/24): Maddi zarar için 2 yıl (bilgi/taraf tespiti), 10 yıl (olaydan); ölüm/yaralanma için 15/8 yıl. Rücu: 2 yıl.
• Koltuk Sigortası (No. 4925/34): Taşıma sigortası ile aynı.
• Güvence Hesabı (Sigortacılık Kanunu No. 5684, KTK 109): Ölüm/yaralanma için 15/8 yıl.
• LPG Sorumluluk Sigortası: Üçüncü şahıslar için 10 yıl (BK m.125/146 eski/yeni).
• Özel Sigortalar (Kasko, Ferdi Kaza): 2 yıl (TTK No. 6762/1268 vadesinden); 6 yıl (TTK No. 6102/1420 riziko tarihindeki tazminat); 10 yıl (TTK 1482 sigortacıya talep).

Trafik Kazası Zamanaşımı Yargıtay Kararları

• 11. HD 06.07.2006 E.2005/7638 K.2006/8094: Ölümde sigortacı için uzamış süre.
• 11. HD 28.06.2004 E.2003/13227 K.2004/7147: Sigortacıya ihbar tarihinden itibaren.
• 11.  HD 28.04.2000 E.2000/3653 K.2000/3626: Karar düzeltme reddi.
•  11. HD 05.04.2004 E.2003/8955 K.2004/3556: Güvence Hesabı’nda uzamış süre.
•  11. HD 07.07.2005 E.2004/10777 K.2005/7464: Kimliksiz araçta uzamış süre.
•  11. HD 23.01.2006 E.2005/343 K.2006/385: Kimliksiz araçta uzamış süre.
•  11. HD 23.03.2006 E.2005/3357 K.2006/3096: Kimliksiz araçta uzamış süre.

Trafik Kazalarında Zamanaşımı Süreleri Hakkında SSS